η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο…

Φ. Достоевского

"Идиот"

3ο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος στο μεγάλο Φέντια
(για φέτος!)

Κάποτε, πριν χρόνια, ένας φίλος μου είπε ότι μαθαίνει
ρώσικα, για να διαβάσει κάποια στιγμή στη ζωή του,
το «Εγκλημα και Τιμωρία» στο πρωτότυπο.
Τότε, μου φάνηκε κάπως υπερβολικό.

Την Κυριακή το απόγευμα, στην παράσταση «ο ηλίθιος»,
την ώρα που ο πρίγκιπας Λέων Νικολάγεβιτς Μύσκιν
σπάραζε μπροστά στην υψηλή κοινωνία κι έπεφτε
λιπόθυμος με κρίση επιληψίας στη σκηνή του θεάτρου,
ναι, εκείνη τη στιγμή ήθελα να άκουγα την κραυγή του,
έτσι όπως ακριβώς ο ίδιος ο Ντοστογιέβσκυ την έδωσε.

Ο Ντοστογιέβσκυ, που επιληπτικός κι αυτός, γράφει σε
φίλο του τον Μάρτιο του 1868

«….Δεν άρχισα ακόμη το 3ο μέρος του μυθιστορήματος,
που έχω δώσει το λόγο της τιμής μου, να παραδώσω την
1η Απριλίου στη σύνταξη. Χτες τη νύχτα άλλαξε ριζικά
όλο το σχέδιο του 3ου και του 4ου μέρους.
Στο μεταξύ τα νεύρα μου τα νιώθω πολύ πιο άσχημα,
οι κρίσεις πιο συχνές και πιο ισχυρές- μ’ ένα λόγο,
να η κατάσταση μου!»

Η παράσταση αυτή του «ηλίθιου» αποτελεί
από τα πιο δυνατά έργα που έχω δει.
Ισχυροί χαρακτήρες οι περισσότεροι, από τον Μύσκιν
και τον Ρογκόζιν, τον Λέμπεντεφ και τον Γκάνια,
μέχρι τις δυο γυναίκες που κυριαρχούν,
την Αγλαία Ιβάνοβνα Επαντσίνα
και την Ναστάζια Φιλίποβνα,
ίσως την πιο δυναμική γυναικεία φιγούρα
σε έργο του Ντοστογιέφσκυ.

Πάθος, καλοσύνη, ανεξέλεγκτος έρωτας,
δυνατοί και αδύνατοι, ισχυροί και πένητες,
υπερήφανοι, άνθρωποι που ζουν με το παρελθόν,
και στη μέση

η ηλίθια τρέλα του Μύσκιν

Να προσπαθεί να ισορροπήσει τα επικίνδυνα,
να σώσει ή να γκρεμίσει…

Το τέλος του έργου δίνει και την αναμενόμενη λύση.
Τη δολοφονία της Ναστάζια από το Ρογκόζιν
και την συχώρεση του από τον ηλίθιο πρίγκιπα!

«Οταν αργότερα άνοιξε η πόρτα και μπήκε μέσα

ο κόσμος, βρήκανε το δολοφόνο σε πλήρη αμνησία

και με πυρετό.
Ο πρίγκιπας καθόταν δίπλα του ασάλευτος

στο στρωσίδι και κάθε φορά που ο άρρωστος

έβαζε τις φωνές ή παραληρούσε, βιαζόταν να του

αγγίξει απαλά τα μαλλιά και τα μάγουλα με το

τρεμάμενο χέρι του, σαν να’θελε
να τον χαιδέψει και να τον ησυχάσει».

Οι τελευταίες φράσεις του έργου του Ντοστογιέφσκυ
μας δείχνουν και τα δικά του πιστεύω.

«Φτάνουν πια οι παραφορές, καιρός να βάλουμε

μυαλό. Κι όλα αυτά, όλο αυτό το εξωτερικό,

κι όλη αυτή η Ευρώπη σας, όλα αυτά είναι

φαντασία και τίποτε άλλο,
κι όλοι εμείς, στο εξωτερικό,

είμαστε μια φαντασία…
Θυμηθείτε τα λόγια μου…»

Η πειραματική σκηνή του Εθνικού τα έδωσε όλα.
Και οι επτά συνεχείς ώρες που πέρασα στο θέατρο,
άξιζαν και με το παραπάνω.

Κι επειδή πάντα βάζω μερικούς στίχους,
για σήμερα «ο φτωχός ιππότης» του Πούσκιν,
που ενέπνευσε τον Ντοστογιέφσκυ
να γράψει τον «ηλίθιο» Λέοντα

Ήταν στον κόσμο ένας φτωχός ιππότης

απλός και σιωπηλός μ` όψη χλωμή,

συννεφιασμένο τ` όνειρο της νιότης

κι αλύγιστη η γενναία του ψυχή.

Κάποια οπτασία που ποτέ δε σβήνει

και που κανείς δεν έχει φανταστεί

τούτυχε, κι από τότε η εικόνα εκείνη

στα φύλλα της καρδιάς του έχει γραφτεί.

Στάχτη κι αποκαϊδια πια η ψυχή του,

σ` άλλη γυναίκα μήτε μια ματιά

δεν έριξε, κι ως τη στερνή πνοή του

δεν άλλαξε ούτε λέξη με καμιά.

Αντί μαντήλι στο λαιμό του γύρω

δένει το κομποσκοίνι του ασκητή,

κι απ` τη μορφή του τ` ατσαλένιο γείσο

δε σήκωσε, κανένας να τον δει.

Κείνη η οπτασία μόνη του ηλιαχτίδα,

γεμάτος έρωτα πιστό κι αγνό,

Α. Μ. Δ. πάνω στην ασπίδα

με το αίμα του είχε γράψει το ζεστό.

Στης Παλαιστίνης τις ερήμους.

Βράχοι ολόγυρα, κι οι Παλαδίνοι εκεί

κραυγάζαν, καθώς ρίχνονταν στη μάχη,

τ` όνομα της καλής τους -μουσική.

Και, Lumen coeli, sancta Rosa! εκείνος

εφώναζε άγριος, και σαν κεραυνός

στων Μουσουλμάνων πάνωθε το σμήνος

έπεφτε της φοβέρας του ο αχός.

Κι ως γύρισε, στον πύργο του κλεισμένος,

τυλίχτηκε σε μοναξιά αυστηρή,

πάντοτε σιωπηλός, πάντα θλιμμένος,

και σαν τρελλός ετέλειωσε τη ζωή.

ΥΓ Η μουσική υπόκρουση είναι Modest Petrovich

Mussorgsky και το θαυμάσιο

pictures at an exhibition.
Ο Mussorgsky μέλος των Mighty Handful,
μαζί με τους Balakirev, Cui, Korsakov και Borodin,
υπήρξε σύγχρονος του Ντοστογιέφσκυ,
κι έβαλε στη μουσική του το πάθος και τον πόνο
των πιο αδύναμων υπάρξεων…